Emniyet teşkilatı mensupları ve Jandarmanın silah kullanma yetkisi

Emniyet teşkilatı mensupları ve Jandarmanın silah kullanma yetkisi

Yayın Tarihi: 30/11/2020

Yazar: Av. Selman KAHVECİ

İlgili Mevzuat:

1. Yaşam Hakkı Başlıklı İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi

Madde 2/2- Öldürme, aşağıdaki durumlardan birinde kuvvete başvurmanın kesin zorunluluk haline gelmesi sonucunda meydana gelmişse, bu maddenin ihlali suretiyle yapılmış sayılmaz: a) Bir kimsenin yasadışı şiddete karşı korunması için, b) Usulüne uygun olarak yakalamak için veya usulüne uygun olarak tutuklu bulunan bir kişinin kaçmasını önlemek için, c) Ayaklanma veya isyanın, yasaya uygun olarak bastırılması için.

2. 1982 Anayasası

Madde 17/4- Meşru müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veya isyanın bastırılması, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması sırasında silah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen öldürme fiilleri, birinci fıkra hükmü dışındadır.

3. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu

Kanunun hükmü ve amirin emri

Madde 24- 1) Kanunun hükmünü yerine getiren kimseye ceza verilmez. (2) Yetkili bir merciden verilip, yerine getirilmesi görev gereği zorunlu olan bir emri uygulayan sorumlu olmaz. (3) Konusu suç teşkil eden emir hiçbir surette yerine getirilemez. Aksi takdirde yerine getiren ile emri veren sorumlu olur. (4) Emrin, hukuka uygunluğunun denetlenmesinin kanun tarafından engellendiği hallerde, yerine getirilmesinden emri veren sorumlu olur.

Meşru savunma ve zorunluluk hali

Madde 25- Meşru savunma: (1) Gerek kendisine ve gerek başkasına ait bir hakka yönelmiş, gerçekleşen, gerçekleşmesi veya tekrarı muhakkak olan haksız bir saldırıyı o anda hal ve koşullara göre saldırı ile orantılı biçimde defetmek zorunluluğu ile işlenen fiillerden dolayı faile ceza verilmez.

Zorunluluk hali: (2) Gerek kendisine gerek başkasına ait bir hakka yönelik olup, bilerek neden olmadığı ve başka suretle korunmak olanağı bulunmayan ağır ve muhakkak bir tehlikeden kurtulmak veya başkasını kurtarmak zorunluluğu ile ve tehlikenin ağırlığı ile konu ve kullanılan vasıta arasında orantı bulunmak koşulu ile işlenen fiillerden dolayı faile ceza verilmez.

Sınırın aşılması

Madde 27- (1) Ceza sorumluluğunu kaldıran nedenlerde sınırın kast olmaksızın aşılması halinde, fiil taksirle işlendiğinde de cezalandırılıyorsa, taksirli suç için kanunda yazılı cezanın altıda birinden üçte birine kadarı indirilerek hükmolunur.

(2) Meşru savunmada sınırın aşılması mazur görülebilecek bir heyecan, korku veya telaştan ileri gelmiş ise faile ceza verilmez.

4. 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu

Madde 20- Yukarıda sayılanlardan kamu görevlileri, görevlerinden ayrılmış olsalar dahi terör suçluları tarafından kendilerine veya eş ve çocuklarının canına vuku bulan bir taarruzu savmak için silah kullanmaya yetkilidirler

Ek 2. Madde- Terör örgütlerine karşı icra edilecek operasyonda 'teslim ol' emrine itaat edilmemesi veya silah kullanmaya teşebbüs edilmesi halinde kolluk görevlileri, tehlikeyi etkisiz kılabilecek ölçü ve orantıda, doğrudan ve duraksamadan hedefe karşı silah kullanmaya yetkilidirler.

5. Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu

Madde 16- Polis, görevini yaparken direnişle karşılaşması halinde, bu direnişi kırmak amacıyla ve kıracak ölçüde zor kullanmaya yetkilidir.

Zor kullanma yetkisi kapsamında, direnmenin mahiyetine ve derecesine göre ve direnenleri etkisiz hale getirecek şekilde kademeli olarak artan nispette bedenî kuvvet, maddî güç ve kanunî şartları gerçekleştiğinde silah kullanılabilir.

İkinci fıkrada yer alan;
a) Bedenî kuvvet; polisin direnen kişilere karşı veya eşya üzerinde doğrudan doğruya kullandığı bedenî gücü,
b) Maddî güç; polisin direnen kişilere karşı veya eşya üzerinde bedenî kuvvetin dışında kullandığı kelepçe, cop, basınçlı ve/veya boyalı su, göz yaşartıcı gazlar veya tozlar, fizikî engeller, polis köpekleri ve atları ile sair hizmet araçlarını,
(1) ifade eder.

Zor kullanmadan önce, ilgililere direnmeye devam etmeleri halinde doğrudan doğruya zor kullanılacağı ihtarı yapılır. Ancak, direnmenin mahiyeti ve derecesi göz önünde bulundurularak, ihtar yapılmadan da zor kullanılabilir.

Polis, zor kullanma yetkisi kapsamında direnmeyi etkisiz kılmak amacıyla kullanacağı araç ve gereç ile kullanacağı zorun derecesini kendisi takdir ve tayin eder. Ancak, toplu kuvvet olarak müdahale edilen durumlarda, zor kullanmanın derecesi ile kullanılacak araç ve gereçler müdahale eden kuvvetin amiri tarafından tayin ve tespit edilir.

Polis, kendisine veya başkasına yönelik bir saldırı karşısında, zor kullanmaya ilişkin koşullara bağlı kalmaksızın, 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun meşru savunmaya ilişkin hükümleri çerçevesinde savunmada bulunur.

Polis;
a) Meşru savunma hakkının kullanılması kapsamında,
b) Bedenî kuvvet ve maddî güç kullanarak etkisiz hale getiremediği direniş karşısında, bu direnişi kırmak amacıyla ve kıracak ölçüde,
c) Hakkında tutuklama, gözaltına alma, zorla getirme kararı veya yakalama emri verilmiş olan kişilerin ya da suçüstü halinde şüphelinin yakalanmasını sağlamak amacıyla ve sağlayacak ölçüde,
d) Kendisine veya başkalarına, işyerlerine, konutlara, kamu binalarına, okullara, yurtlara, ibadethanelere, araçlara ve kişilerin tek tek veya toplu halde bulunduğu açık veya kapalı alanlara molotof, patlayıcı, yanıcı, yakıcı, boğucu, yaralayıcı ve benzeri silahlarla saldıran veya saldırıya teşebbüs edenlere karşı, saldırıyı etkisiz kılmak amacıyla ve etkisiz kılacak ölçüde,
Silah kullanmaya yetkilidir.

Polis, yedinci fıkranın (c) bendi kapsamında silah kullanmadan önce kişiye duyabileceği şekilde "dur" çağrısında bulunur. Kişinin bu çağrıya uymayarak kaçmaya devam etmesi halinde, önce uyarı amacıyla silahla ateş edilebilir. Buna rağmen kaçmakta ısrar etmesi dolayısıyla ele geçirilmesinin mümkün olmaması halinde ise kişinin yakalanmasını sağlamak amacıyla ve sağlayacak ölçüde silahla ateş edilebilir.

Polis, direnişi kırmak ya da yakalamak amacıyla zor veya silah kullanma yetkisini kullanırken, kendisine karşı silahla saldırıya teşebbüs edilmesi halinde, silahla saldırıya teşebbüs eden kişiye karşı saldırı tehlikesini etkisiz kılacak ölçüde duraksamadan silahla ateş edebilir.

Madde 25- Polis teşkilatı bulunmayan yerlerde il, ilçe ve bucak jandarma komutanları ile jandarma karakol komutanları bu kanunda yazılı vazifeleri yapar ve yetkileri kullanırlar.

6. 1481 sayılı Asayişe Müessir Bazı Fiillerin Önlenmesine Hakkında Kanun

Madde 1/B- Polis ve jandarma, diğer kanun ve tüzüklerde yazılı yetkileri saklı kalmak üzere, aşağıda yazılı hallerde de silah kullanmaya yetkilidirler:

B)(A) bendindeki yetkiler saklı kalmak üzere, ‘ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis’ veya ağır hapis cezasını gerektiren suçlardan bir veya birkaçını işlemekten sanık veya hükümlü olup da haklarında tevkif veya yakalama müzekkeresi çıkarılan ve silahlı dolaşarak emniyet ve asayişi tek başına veya toplu olarak fiilen tehdit ve ihlal ettikleri anlaşılanlardan, teslim olmaları için İçişleri Bakanlığınca tespit edilen tarihte başlamak üzere 10 günden az ve 30 günden çok olmamak şartıyla verilecek mühlet ile ad, san ve eylemleri de belirtilerek sanık veya hükümlünün dolaştığı bölgelerde mutat vasıtalarla ve uygun görülen yayın organlarıyla radyo ve televizyonla da ilan edilenlerin belirtilen süre sonuna kadar adli makamlara, zabıtaya veya herhangi bir resmi mercie teslim olmamaları hallerinde”.

Madde 2- Birinci maddenin (B) bendinde sayılan hallerde:
a. Sanık veya hükümlünün teslim olması için yapılan (Teslim ol) ihtarından sonra,
b. Polis veya jandarmaya karşı silah kullanmaya filhal teşebbüs etmeleri halinde ise ihtara lüzum olmaksızın, Silah kullanılır.
Müsademe sırasında; sanık veya hükümlüye müsademede veya kaçmada yardımcı olanlar haklarında da birinci fıkra hükmü uygulanır.

7. Türk Ceza Kanunu

Tanımlar
Madde 6- (1) Ceza kanunlarının uygulanmasında;
f) Silah deyiminden;
1. Ateşli silahlar,
2. Patlayıcı maddeler,
3. Saldırı ve savunmada kullanılmak üzere yapılmış her türlü kesici, delici veya bereleyici alet,
4. Saldırı ve savunma amacıyla yapılmış olmasa bile fiilen saldırı ve savunmada kullanılmaya elverişli diğer şeyler,
5. Yakıcı, aşındırıcı, yaralayıcı, boğucu, zehirleyici, sürekli hastalığa yol açıcı nükleer, radyoaktif, kimyasal, biyolojik maddeler,
Anlaşılır.

10. 5607 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu

Madde 22- (1) Gümrük Kanunu gereğince belirlenen kapı ve yollardan başka yerlerden gümrük bölgesine girmek, çıkmak veya geçmek isteyen kişiye “dur” uyarısında bulunulmasına rağmen bu uyarıya uymaması halinde, havaya ateş edilmek suretiyle uyarı yinelenir. Ancak silâhla karşılığa yeltenilmesi ve sair surette meşru müdafaa durumuna düşülmesi halinde, yetkili memurlar saldırıyı etkisiz kılacak oranda doğrudan hedefe ateş edebilir. Memurların silâh kullanmalarından dolayı haklarında soruşturma ve kovuşturma açılması halinde, bağlı bulunduğu kurum tarafından avukat sağlanır ve avukatlık ücreti kurumlarınca karşılanır.

(2) Kaçakçılığı önleme, izleme ve araştırmakla yükümlü olanlar, gümrük bölgesindeki her nevi deniz araçlarına yanaşıp yük ve belgelerini incelemeye yetkilidir. Görevlilerin yanaşmasına izin vermeyerek kaçan veya kaçmaya teşebbüs eden her nevi deniz araçlarına uluslararası deniz işaretlerine göre telsiz, flama, mors ve benzeri işaretlerle durması ihtar olunur. Bu ihtara uymayan deniz araçlarına uyarı mahiyetinde ateş edilir. Buna da uymayıp kaçmaya devam ettiği takdirde durmaya zorlayacak şekilde üzerine ateş edilir.

GENEL DEĞERLENDİRME

Polis ve jandarma, bozulan düzenin tekrar kurulması, daha fazla bozulmaması ve düzenin bozulmasını engellemek amacıyla silah kullanabilir. Silah; bazı durumlarda biber gazı, cop, boyalı veya tazyikli su olabileceği gibi, somut olayın ağırlığı ve büyüklüğüne göre ateşli silah da olabilir. Polis ve jandarma; elinde silah olmayan, silahı olup da silahına davranmayan veya davranacağına dair herhangi bir izlenim uyandırmayan kişilere karşı silah kullanmayacaktır.

Polis ve jandarma istisnai olarak, ister adına görevin ifası, isterse meşru müdafaa denilsin, kendi ve başkalarının can, mal ve sair haklarını korumak amacıyla gerektiğinde silahını kullanabilir. Silah kullanma, saldırıda bulunanın direncini kıracak veya yakalanmasını sağlayacak ölçüde olmalıdır. Polis ve jandarma "dur" veya "teslim ol" ihtarında bulunmadan, kişi silahlı olsa dahi silahına davranamayacaktır. Ateşli silahla saldırıda bulunan veya saldırıda bulunma tehdidini ortaya koyan kişiye karşı polis ve jandarma; öldürmek için değil, tehlike haline son vermek veya yakalamak için silah kullanabilir.

Polis ve jandarma; terör örgütlerine karşı icra edilecek operasyonlarda “teslim ol” emrine uyulmaması veya silah kullanmaya teşebbüs edilmesi halinde, tehlikeyi etkisiz kılabilecek ölçüde, doğrudan ve duraksamadan hedefe karşı silah kullanmaya yetkilidir. Bu yetki, terör saldırılarına karşı koyan polis ve jandarma için de geçerlidir. Buna göre polis ve jandarma; bir operasyonda veya kendisine veya üçüncü kişilere karşı gerçekleştirilen terör saldırılarında “teslim ol” uyarısında bulunmaksızın, tehlikeyi etkisiz kılabilecek ölçüde, doğrudan ve duraksamadan hedefe karşı silah kullanabilir.

Kanun koyucu, tüm bu hususları ‘görevin ifası’ adlı hukuka uygunluk sebebi kapsamında görmüş ve bu kapsama giren eylemlerde hukuka aykırılık unsurunun oluşmayacağını ve bu eylemlerin suç sayılmayacağını kabul etmiştir.

Kolluk kuvvetlerinin silah kullanabilmesinin ön şartı niteliğinde uyması gereken bazı koşullar vardır. Bu koşullardan öncelikle silah kullanma yetkisinin kolluk açısından son çare olarak başvurulması gerektiğini belirtmek uygun olacaktır. Kolluk silah kullanmak zorunda kalsa bile öncesinde ihtarda bulunmalıdır. İhtara uyulmadığı takdirde kolluk personeli havaya uyarı ateşi açarak karşı tarafı hukuka aykırı eyleminden vazgeçirmeye çalışmalıdır. Buna rağmen karşı tarafın hukuka aykırı eylemleri devam etmekteyse son çare olarak mevzuata ve mesleğin gereklerine uygun olarak silah kullanma yoluna gidilmelidir. Bu halde dahi silah kullanımı hukuka aykırı eylemle ölçülü olması gerektiğine dikkat edilmelidir.

Yeri gelmişken ve son olarak silah kullanma yetkisinde ölçülülük ilkesinin kapsamından da bahsetmek gerekmektedir. Ölçülülük ilkesi, “elverişlilik”, “gereklilik” ve “orantılılık” olmak üzere üç alt ilkeden oluşmaktadır. “Elverişlilik”, başvurulan önlemin ulaşılmak istenen amaç için elverişli olmasını, “gereklilik” başvurulan önlemin ulaşılmak istenen amaç bakımından gerekli olmasını, “orantılılık” ise başvurulan önlem ile ulaşılmak istenen amaç arasında olması gereken ölçüyü ifade etmektedir. Kolluk kuvvetlerinin silah kullanma yetkilerinin olduğu hallerde kolluk kuvveti personeli, her olay bazında değerlendirmede bulunarak silah kullanma eyleminin hukuka aykırı eylemi bertaraf etme noktasında ölçülülük ilkesine uygun olup olmadığını değerlendirmesi gerekmektedir.

Kaynakça:

A. www.mevzuat.gov.tr
B. Prof. Dr. Ersan Şen, Polisin ve Jandarmanın Silah Kullanma Yetkisi, http://www.haber7.com/yazarlar/prof-dr-ersan-sen/1519810-polisin-ve-jandarmanin-silah-kullanma-yetkisi
C. M. Bedri ERYILMAZ-Ayhan BOZLAK, Hukukumuzda Zor ve Silah Kullanma Yetkisi, TBB Dergisi, Sayı 83, 2009
D. Arş. Gör. M. Onursal CİN, Kolluğun Zor Kullanma Yetkisi. Yüksel Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:8 Yıl:2000 Sayı: 1-2
E. Av. Begüm GÜREL, Polisin Silah Kullanma Yetkisi, hukukihaber.net, 01.05.2020

Pdf olarak indir

Word dosyası olarak indir

"Emniyet teşkilatı mensupları ve Jandarmanın silah kullanma yetkisi" adlı makalenin tüm hakları yazarı Av. Selman KAHVECİ'ye aittir ve makale, yazarı tarafından (https://www.kahveci-hukuk.com) internet sitesinde yayınlanmıştır. Söz konusu bu makalenin bütünü yazarının izni olmaksızın çoğaltılamaz, Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun olarak makaleye atıf yapılmak suretiyle alıntı yapılabilir.